Waarom zou je je nog doelen stellen als je alle tijd van de wereld hebt? .

Theatercollectief Dystopia was met de voorstelling Vague News vorig jaar dé hit van het Delft Fringe Festival. Met een overtuigende meerderheid aan stemmen sleepte de groep de Publieksprijs in de wacht. Dit jaar keren theatermakers – en boegbeelden van ons campagnebeeld – Fleur Mennega en Mathijs Demper terug met de voorstelling TIJD ZAT. Met een ‘dystopische blik’ en zwartgallige humor onderzoeken ze daarin hoe het staat met ons streven naar onsterfelijkheid. “We vinden onszelf als mensen gewoon véél te belangrijk!”

“We zeiden steeds: ‘Dit is echt de laatste keer’, om er puur voor de grap aan toe te voegen ‘tenzij we de prijs winnen natuurlijk’.” Met drie jaar achtereen spelen op het Delft Fringe Festival leek Dystopia haar maximum aantal te hebben bereikt, maar de derde productie van het theatercollectief, Vague News, bleek zó aan te slaan, dat deze de Publieksprijs 2024 in de wacht sleepte. Fleur Mennega: “Die zagen we totáál niet aankomen.” Mathijs Demper: “We hadden beide keren daarvoor immers ook niet gewonnen, dus bij het slotfeest vorig jaar, dachten we, ook omdat Fleur die dag jarig was: kom, we gaan lekker borrelen.” Productieleider Myrthe Ligtenberg: “En toen bleken we opeens de winnaars te zijn. We schrokken ons rot.” Mathijs: “Dan sta je daar opeens met allemaal fotografen om je heen. Dat was echt even schakelen.” Lachend: “Ik had al een paar biertjes op.” Fleur: “Pas achteraf herkenden we wel wat voortekenen: de dag ervoor was onze voorstelling flink overboekt en festivaldirecteur Roel Funcken was voor de derde keer komen kijken. Op dat moment dachten we alleen maar: goh, wat lief!”

Soft-sciencefiction

De drie leden van het jonge theatercollectief volgden ieder een andere studie: Fleur is opgeleid tot Docent Theater, Mathijs studeerde Writing for Performance en productieleider Myrthe volgde de opleiding Kunst en Economie. Maar ze studeerden wel alle drie aan de HKU (Hogeschool voor de Kunsten Utrecht) en daar leerden ze elkaar bij verschillende projecten kennen. Mathijs: “De naam Dystopia (‘afschrikwekkend toekomstbeeld’, aldus Van Dale – red.) kwam bij Fleur vandaan.” Fleur: “Tijdens onze nachtenlange brainstormsessies hadden we het vaak over hoe ellendig de nabije toekomst er eigenlijk uitziet.” Mathijs: “Onze eerste drie voorstellingen gingen over leven na de dood, nepnieuws en de apocalyps; behoorlijk dystopische onderwerpen dus.” Fleur: “Een van onze docenten op de HKU vond dat we echt een nieuw genre hadden aangeboord, dat hij als soft-sciencefiction omschreef, een term die we sindsdien ook omarmen.” Myrthe: “We dachten eerst: we maken theater over de toekomst. Maar we realiseren ons steeds vaker: we zitten er al middenin.”

‘Ik ga elke keer opnieuw half dood’

De combinatie van zwartgalligheid en humor lijkt daarbij kenmerkend voor de producties van het collectief. Mathijs: “Dat zwartgallige komt wel bij mij vandaan. Ik kan vrij pessimistisch zijn, denk regelmatig: waar slaat het allemaal op en waar gaat het naartoe met de wereld?” Fleur: “Ik sta juist best wel optimistisch in het leven. Ik zie ook niet zo het nut van je bang laten maken. Maar mijn voorkeur qua humor gaat wel uit naar duistere humor.” Mathijs: “En ik heb die humor dan juist weer nodig om met de situatie te dealen. Met humor verandert de hele wereld in één grote klucht. En daar maken wij dus voorstellingen over.” Aanvankelijk was het niet de bedoeling dat Fleur en Mathijs die producties – naast het schrijven en regisseren ervan – ook zelf zouden spelen. “Maar ja”, zegt Fleur, “waar haal je, als je net begint, acteurs vandaan? En, zo ontdekten we al snel: als je zelf speelt, sta je zoveel meer in relatie tot je publiek, en dat geeft zoveel meer verdieping en energie.” Mathijs: “Ik ga van tevoren elke keer opnieuw half dood, denk steeds: waarom doe ik dit, ik kan dit niet, ik ben hier niet voor opgeleid. Maar zodra ik merk dat het goed gaat en dat het publiek zich vermaakt, kan ik erg veel lol hebben van zelf op het podium staan.”

Verborgen plekjes

In 2022 speelde Dystopia voor het eerst op het Delft Fringe Festival, en wel met Ruisbuis, waarin de groep korte metten maakt met onze eeuwige spijt. Myrthe: “We waren destijds eigenlijk gewoon op zoek naar een plek waar we konden spelen. Maar al meteen na die eerste keer wisten we: dit gaan we volgend jaar opnieuw doen!” Fleur: “Het is zo uniek dat je tijdens één festivaleditie op zoveel verschillende locaties mag spelen. Daardoor kreeg onze productie ook steeds andere lagen en wendingen, iets waar we bij de ontwikkeling van onze volgende producties ook bewust rekening mee zijn gaan houden.” Mathijs: “Ik vind dat laatste heel erg leuk. Bij elke productie kijken we nu: waar zitten de luikjes en deuren, waar de verborgen plekjes, waar zetten we het publiek neer, waar is het doorkijkje naar buiten, waar kunnen we ons verstoppen, et cetera?” Fleur: “Daarnaast is het echt te gek dat je tijdens het festival zoveel andere mensen uit het veld leert kennen, waardoor je netwerk flink wordt uitgebreid. Dat gaat van andere makers tot programmeurs en van toeschouwers tot vrijwilligers. Zo hoorden we de laatste keer van diverse vrijwilligers dat ze graag bij onze producties werkten, omdat ze ons zo tof vonden.” Myrthe: “Ook werden we vorig jaar door de artistiek directeur van impresariaat Buro Bannink aangesproken, waarmee we nu samenwerken voor schoolvoorstellingen, en heeft de NTR recent een portret van ons gemaakt voor de serie Op de planken (terug te zien op NPO Start – red.).” Fleur: “Het is natuurlijk sowieso superfijn dat we met onze deelname aan Delft Fringe vorig jaar een prijs hebben gewonnen, maar ik vind het nóg fijner dat het om een Publíéksprijs gaat.” Mathijs: “Dat het publiek in je gelooft, doet mij meer dan een driesterrenrecensie.”

Uploaden of invriezen van onze hersenen

Doken Fleur en Mathijs voor hun prijswinnende Vague News in de wereld van de waarheidsvinding – “Wat is waar? En wie bepaalt dat?” – in de nieuwe voorstelling TIJD ZAT draait het om onze zo felbegeerde onsterfelijkheid. “Al eeuwenlang zoekt de mens naar manieren om langer te leven. Vanuit onze ‘dystopische blik’ onderzoeken wij in onze nieuwe productie hoe die onsterfelijkheid met gebruik van technologie steeds dichterbij lijkt te komen: van het uploaden van hersenen op de computer tot het laten invriezen van deze of andere lichaamsdelen.” Fleur: “Wat drijft ons om dit soort dingen te willen? Geeft sterfelijkheid niet juist zin aan je leven? Want waarom zou je je bijvoorbeeld nog doelen stellen als je alle tijd van de wereld hebt?” Door de huidige veranderende machtsverhoudingen in de wereld lijkt het thema van hun productie alleen maar nóg actueler te worden. Mathijs: “Met de verkiezing van Trump krijgen de grote techbazen immers nog meer kansen om hun snode plannen door te voeren. Neem Elon Musk die met zijn Neuralink experimenteert met het implementeren van een hersenchip bij mensen met bepaalde aandoeningen. Zoiets laat me wel fantaseren over hoe hij deze technologieën zou kúnnen misbruiken.” Fleur: “Natuurlijk hebben we wat dat betreft al een leuke parodie in gedachten.” Myrthe: “We vinden onszelf als mensen gewoon véél te belangrijk. Gezien onze impact op de aarde zou het heel goed zijn als we deze binnenkort eens met z’n allen zouden verlaten, in plaats van obsessief te streven naar onsterfelijkheid. En daarmee bedoel ik dus niet dat we dan allemaal naar Mars moeten.”

Klaar voor een volgende stap

Met TIJD ZAT staat Dystopia dit keer op vier verschillende festivallocaties en op dinsdag 27 mei opent de groep het festival in Theater De Veste. Myrthe: “We willen deze eerste locatie benaderen als alle andere locaties en daarom bewust ook de hele ruimte gebruiken.” Mathijs: “We gaan beslist geen reguliere black box-voorstelling maken.” Lachend: “Dus verwacht ons bijvoorbeeld ook op de tribune of op het grid (buizenstelsel boven het toneel – red.).” De drie kijken enorm uit naar hun vierde festivaleditie, maar, heel eerlijk, ook naar de periode erna. Fleur: “We hebben de afgelopen jaren eigenlijk aan één stuk door gebuffeld en hebben dus behoefte aan bezinning.” Mathijs: “En we zijn klaar voor een volgende stap.” Fleur: “We willen tijd vrijmaken voor een subsidieaanvraag en hebben verder een lange lijst van dingen die we de komende jaren zouden willen uitproberen, zoals bijvoorbeeld: een avondvullende voorstelling maken, een productie op locatie uitbrengen, met film werken, een podcast maken, op Oerol staan, enzovoort.” Mathijs: “Maar het thema dat we willen uitdiepen staat altijd voorop. Dus we maken geen film om de film, en ook geen podcast om de podcast.” Fleur: “Waar we vooral zin in hebben, is weer eens als vrienden een avondje met z’n drieën doorbrengen – zonder enige ‘productiedrang’ en dan gewoon zien óf er iets oppopt, en zo ja, wát!”

• Tekst: Astrid van Leeuwen
• Foto: Campagnebeeld voorstelling TIJD ZAT van Dystopia. Fotograaf: Sjoerd Derine.