Merel Franx: ‘Eerst was ik verbaasd, daarna woedend’ .

Al stond het thema al lange tijd vast, actueler had Merel Franx nauwelijks kunnen zijn. Juist nu de term ‘De Gouden Eeuw’ onder het vergrootglas ligt, zoomt de jonge dans- en theatermaakster in de nieuwe Delft Fringe Festival Productie Molten Gold in op het dubbele gezicht – de pracht en praal versus de uitbuiting – van deze voor de Nederlandse geschiedenis zo belangrijke eeuw. “Niemand hoeft zich aangevallen te voelen. We zijn allemaal onderdeel van een systeem dat zo gegroeid is en daar moeten we mee dealen. Maar het bewustzijn over wat destijds gebeurd is, moet wel echt met een kanonschot vooruit.”

Tekst: Astrid van Leeuwen

Eén beeld zag ze vrijwel meteen voor zich: “De dansers zouden bij aanvang met goudverf beschilderd zijn. Door hun bewegingen en zweet zou de verf vervolgens uitlopen en daaronder zou de zwarte huid van de zes uitvoerenden tevoorschijn komen.”Maar nog sneller dan de gedachte opkwam, verwierp ze deze weer. “Ik schaamde me. Het idee om zes zwarte dansers te willen gebruiken, voelde als een soort onterecht privilege dat ik – door het nu eenmaal bestaande hiërarchische verschil tussen maker en cast – zou hebben. Ik wilde per se niet bij voorbaat al de verkeerde keuzes maken. Er wordt al genoeg kunst gecreëerd die weliswaar bedoeld is als protest tegen onderdrukking en racisme, maar die niettemin toch vaak in het verkeerde keelgat schiet van de mensen die het betreft.”

Merel Franx (25) is openhartig en niet bang om zich kwetsbaar op te stellen: “Het grote ongemak dat ik voelde tijdens het denkproces, is uiteindelijk ook het vertrekpunt van mijn productie geworden. Ofwel: wat is mijn blinde vlek? Ben ik goed bezig of ben ik misschien juist oude wonden aan het openkrabben?”

Zwart randje

Met ‘een inspirerende voorstelling over het thema De Gouden Eeuw’ als insteek riep Delft Fringe Festival begin dit jaar jonge makers op om plannen in te dienen voor de nieuwe Fringe Festival Productie, die deze maand in de voormalige Sigarenfabriek in Delft in première gaat.

Merel kwam als winnaar uit de bus. “En dat terwijl ik eerlijk gezegd niet meteen geraakt was door het thema. Voor mij was het evident dat de productie zou moeten gaan over het ‘zwarte randje’ aan de Nederlandse geschiedenis, alleen heb ik – in het wereldje waarin ik als jonge maker vertoef – dat soort producties al zo vaak gezien. Dus was mijn eerste reactie nogal cynisch: ‘Nee hè, niet weer een stuk over de slavernij en racisme’.” Pas toen ze op de landelijke en lokale websites van het themajaar ‘De Gouden Eeuw en Rembrandt’ keek, veranderde die houding. En radicaal! “Ik was eerst verbaasd. Daarna woedend. Hoe kan het dat op die sites alleen gesproken wordt over alle pracht en praal, over Rembrandt en over hoe bijzonder ons Delfts Blauw wel niet is?”

Een gevoelige snaar was geraakt: “Ik ben opgegroeid in Oosterbeek, waar ik naar een vrije, maar uiterst witte school ging. Jarenlang wist ik niet beter dan wat tijdens de geschiedenisles en in de schoolboeken werd verteld. Als ik terugdenk aan die onwetendheid, walg ik er oprecht van, want hoe is zoiets in deze eeuw in godsnaam nog mogelijk? Pas toen ik – op mijn eenentwintigste en inmiddels verhuisd naar Amsterdam – rapper en activist Gideon Everduim van Black Lives Matter hoorde spreken, werd ik wakker geschud. Ik vond zijn verhaal op dat moment uiterst confronterend, maar het was wel een ervaring die ik voorgoed met mij meedraag.”

Vernieuwing

Met haar – uiteindelijk gemengde – danserscast heeft ze de eerste repetitieweek eigenlijk vooral gesproken. “Geen van ons is extreem. We willen uiteindelijk allemaal hetzelfde en in plaats van naar heftige discussies zoeken we daarbij vooral naar een veilig gesprek. Dat vertaalt zich naar mijn productie: ik wil geen activistisch stuk neerzetten, niets ‘in your face’ knallen, maar ik wil de toeschouwer wel uitdagen om na te denken.”

Molten Gold is Merels eerste avondvullende productie. Rode draad is een proces van vernieuwing, dat zich via de fases onbewust, verandering, confrontatie, weerstand en bewustwording voltrekt. “Die onbewuste fase heeft tot ongeveer de komst van de eerste migratiestromen naar Nederland voortgeduurd. Ik denk dat we ons nu ergens tussen confrontatie en weerstand bevinden en ik hoop vurig dat de bewustwording in de komende twintig jaar gemeengoed wordt.”

De dansers verbeelden de woorden van de verschillende fases. “Om een voorbeeld te geven: bij het deel dat ik verandering noem, begin ik óp de muziek, in vierkwartsmaat, maar terwijl de muziek in hetzelfde ritme doorgaat, moeten de dansers hun bewegingen vervolgens opeens op een vijf-, drie- of tweekwartsmaat uitvoeren. In eerste instantie werk ik dus heel letterlijk, maar daarna abstraheer ik het bewegingsmateriaal en kleur ik de choreografie als het ware in.”

Gevaarlijk

Merel is ‘superblij’ met de kans die Delft Fringe Festival haar biedt en de begeleiding die ze vanuit het festival krijgt. “Delft Fringe doet alle productionele zaken, de pr en marketing. Dat voelde in het begin zó ongemakkelijk, want ik ken dat niet, dat anderen je alles uit handen nemen.” Lachend: “Maar inmiddels is het een beetje gevaarlijk aan het worden, want het went snel.”

Ook prijst ze zich gelukkig met de ondersteuning die ze van de artistieke Fringe-coach Saskia Tilanus krijgt. “Ik heb soms flinke moeite om concreet te worden, om consequent te kiezen voor één richting. Het is dan heel fijn wanneer iemand je bij de les houdt en regelmatig vraagt: ‘Waar gaat het nu echt over? Wat is de kern van wat je wilt zeggen?’”

Wat ze inmiddels, na al haar onderzoek en alle repetities, van de term ‘De Gouden Eeuw’ vindt? “Lastig: aan de ene kant nodigt die term uit om – ten onrechte – puur positief naar de zeventiende eeuw te kijken. Aan de andere kant kun je de term wellicht ook juist aanwenden om bewustzijn te creëren. Het bewustzijn dat er door eerdere generaties blíjkbaar zo naar gekeken werd, maar dat we er inmiddels godzijdank heel anders over denken. Het gesprek wordt nu ook op een hoger niveau gevoerd, omdat aan veel gesprekstafels inmiddels niet enkel meer witte mensen zitten. Ik geloof heilig dat we het tij kunnen keren, zeker als we op scholen een ander, eerlijk verhaal gaan vertellen.”

Molten Gold — Delft Fringe Festival Productie
18 – 27 oktober 2019
Aanvang 20:30 uur